Parafia Ewangelicko-Augsburska w Grudziądzu

---

Historia

Czasy I Rzeczypospolitej

Początki ewangelicyzmu w Grudziądzu datuje się na rok 1524, kiedy to starosta Jan Sokołowski umożliwił biskupowi diecezji pomezańskiej, ks. Erhardowi von Queiss, wygłoszenie kazania w kościele farnym. Już w 1530 roku rada miejska zatwierdziła luterańskie nabożeństwa, a duchownemu Andrzejowi zezwolono na zawarcie małżeństwa. Niestety, osoby sympatyzujące z protestantyzmem w późniejszych latach były prześladowane przez lokalne władze. W 1540 roku powstała szkoła ewangelicka, a lata 1552–1553 przyniosły wsparcie rady miejskiej dla reform ruchu.

W miarę zmian w relacjach kościelnych, w 1563 roku powstała parafia ewangelicka, a jej pierwszym proboszczem został ks. Eberhard Sperber, zyskujący poparcie burmistrza Krzysztofa Naps. Nabożeństwa początkowo odbywały się w rzymskokatolickim kościele farnym za zgodą proboszcza Macieja ze Strzepcza. W wyniku zarazy w 1564 r. nastąpił spadek liczby ludności, co przyczyniło się do przybycia nowych osadników z Niemiec, przeważającej większości protestantów.

W 1568 roku zatrudniono diakona Jan Słupcę, aby obsługiwał polskojęzycznych wiernych. Kolejnym istotnym momentem było wydanie edyktu przez króla Zygmunta II Augusta w roku 1569, który zapewnił wolność religijną. Dzięki temu luteranie, obok katolików korzystających z fary, uzyskali także kościół św. Ducha oraz kaplicę św. Jerzego.

Jednak sytuacja protestantów drastycznie zmieniła się po objęciu władzy przez Zygmunta III Wazę. W 1598 roku na podstawie królewskiego dekretu musieli oddać kościoły katolikom, otrzymując tylko kaplicę św. Jerzego, która nie była przystosowana do licznych zgromadzeń, przez co nabożeństwa przeniesiono do kaplicy na zamku w Grudziądzu. Z małych pomieszczeń z powodu powodzi w 1618 roku, ewangelicy zostali przeniesieni do kościoła św. Ducha

W 1624 roku nauka odbywała się w sali ratusza miejskiego, a w następnym dziesięcioleciu potwierdzono prawo własności do kaplicy ratuszowej. Mimo królewskich przywilejów, protestanci doświadczali licznych szykan ze strony katolickiego duchowieństwa. W 1647 roku rada miejska, pod wpływem katolickiego proboszcza, nakazała ewangelikom partycypację w remoncie rzymskokatolickiego kościoła.

Po pożarze ratusza w 1659 roku protestanci utracili swoją świątynię, jednak już w następnym roku otwarto nową salę modlitwy. Pomimo trwałych prześladowań, rząd króla Jana Kazimierza w 1661 roku, przywrócił ewangelikom wolność wyznania.

W 1661 roku powstał cmentarz ewangelicki, który z biegiem lat rozrósł się na powierzchnię 2000 m².

Parafia pod panowaniem pruskim

Dopiero po I rozbiorze Polski między 1783 a 1784 rokiem wzniesiono nowy kościół na Rynku, którego poświęcenie miało miejsce 23 stycznia 1785. Uzyskał on imię króla Fryderyka II Wielkiego, głównego sponsora budowy, a do świątyni dobudowano małą wieżę z zegarem przeniesioną z zamku w Starogardzie. Po likwidacji klasztoru benedyktynek w 1823 roku, kościół św. Ducha został uznany za ewangelicki kościół garnizonowy. W 1841 roku z inicjatywy ewangelików założono Grudziądzkie Towarzystwo Biblijne.

Nieadekwatność kościoła na Rynku do rosnącej liczby wiernych stała się oczywista, co spowodowało, że od 1843 roku rozpoczęto starania o wybudowanie nowego obiektu. Niestety, tragiczne wydarzenie miało miejsce 7 czerwca 1861 roku, gdy podczas paniki związanej z domniemanym pożarem zginęło 14 osób.

W 1881 roku parafia zakupiła teren zwany tabaczanym polem, gdzie w 1889 zbudowano plebanię. Z kolei w 1894 roku powstał nowy cmentarz, położony za laskiem miejskim, który później został przekształcony w park. W 1897 roku zbudowano bramę do nowego cmentarza, a teren ten w kolejnych latach wielokrotnie powiększano.

W 1896 roku położono kamień węgielny pod budowę nowego kościoła w sąsiedztwie plebanii. Poświęcenie nowej świątyni miało miejsce 20 czerwca 1898 roku, a stary kościół został rozebrany 16 października 1899 roku.

W latach 1897–1900 zbudowano nowy kościół garnizonowy na 1000 miejsc siedzących, który został konsekrowany 18 czerwca 1900 oraz wyprawie wzięła udział rodzina Hohenzollernów. Po inauguracji tej nowej świątyni, kościół św. Ducha stał się świątynią dla katolików.

28 stycznia 1910 w pobliżu kościoła parafialnego otwarto Dom Ewangelicki, który miał pomieścić 1200 osób, stanowiąc miejsce spotkań, koncertów oraz dodatkowych nabożeństw.

I wojna światowa i okres II Rzeczypospolitej

W 1919 roku liczba ewangelików w mieście wyniosła 27 tysięcy spośród 40 tysięcy mieszkańców. Po odzyskaniu niepodległości w 1920 roku, ludność Grudziądza zmniejszyła się o prawie 90%, co prowadziło do przekształcenia Domu Ewangelickiego w teatr amatorski.

Ewangelicki kościół garnizonowy przeszedł na własność państwa i stał się katolicką świątynią garnizonową. Równocześnie ewangelicka parafia weszła w skład nowo utworzonego Ewangelickiego Kościoła Unijnego w Polsce, pozostając pod opieką superintendentury w Chełmnie. W 1937 roku parafia liczyła około 3300 wiernych.

W 1931 roku przekształcono teren starego cmentarza ewangelickiego na ogród, jednocześnie zachowując byłą kaplicę cmentarną. Pierwsze polskojęzyczne nabożeństwo po I wojnie światowej odbyło się 19 maja 1923 roku, prowadzone przez ks. Józefa Mamicę, jednak nieprzewidziana obecność osób cywilnych do kolejnych spotkań nie wniosła zgody.

W 1930 roku ks. Jerzy Kahané z Bydgoszczy rozpoczął działania na rzecz polskiego zboru. Oficjalnie powołano go 24 maja 1931 roku, a nowy zbór przynależał do superintendentury poznańsko-pomorskiej, z ks. Jerzym Kahané jako pierwszym duszpasterzem.

W kolejnych latach duszpasterze zapewniali różne usługi dla zboru, a stworzony chór parafialny oraz Koło Pań zaspokajały potrzeby wspólnoty. W 1934 roku w Grudziądzu rozpoczęto wydawanie „Przeglądu Ewangelickiego”, będącego organem prasowym polskich zborów.

Do 1935 roku, jako jedyny stały duszpasterz, opiekunem zboru był ks. Ryszard Danielczyk, który miał pod swoją opieką również zbór filialny w Tczewie.

II wojna światowa i czasy powojenne

Wybuch II wojny światowej przyniósł zniszczenie ewangelickiego kościoła garnizonowego przez bombardowania, a jego resztki zostały rozebrane w późniejszym czasie. Po wprowadzeniu okupacji niemieckiej, polska parafia ewangelicko-augsburska została zlikwidowana, natomiast niemieckojęzyczna parafia ewangelicko-unijna przetrwała do stycznia 1945 roku, kiedy to odbyło się ostatnie nabożeństwo.

4 czerwca 1945 roku kościół ewangelicki, pozbawiony opieki, został przejęty przez rzymskokatolicką parafię św. Mikołaja, a w 1947 roku przydzielono go wiernym Kościoła Polskokatolickiego, by po kolejnych jedenastu latach ponownie stał się katolicką świątynią.

Parafia Ewangelicko-Augsburska została reaktywowana w 1946 roku, początkowo odbywając nabożeństwa w kaplicy parafii metodystycznej, a administrację powierzono ks. Ryszardowi Trenklerowi.

Za sprawą rady parafialnej, parafia uzyskała opuszczoną kaplicę Kościoła Katolicko-Apostolskiego, po gruntownym remoncie poświęconą jako kościół św. Jana 3 listopada 1946. Trzy lata później, wyposażenie wnętrza uzupełniono z elementów innych ewangelickich świątyń.

Parafia w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

W 1953 roku zbór liczył około 500 członków, przeważnie Niemców, którzy emigrowali z Polski po 1956 roku, co spowodowało znaczący spadek liczby parafian. W latach 1953–1957 parafią kierował ks. Bogusław Wittenberg z parafii w Rypinie, a następnie znów na czoło wysunął się ks. Trenkler.

Po nim w 1959 roku objął duszpasterstwo ks. Waldemar Preiss (junior) z Bydgoszczy, a dwa lata później – ks. Gustaw Burchardt z Torunia. Uroczystości jubileuszowe 28 lipca 1963 roku upamiętniające 17-lecie reaktywacji oraz 15-lecie organów, trwały przy renowacji kaplicy cmentarnej.

Po śmierci ks. Burchardta w 1974 roku, jego stanowisko objął ks. senior Edward Dietz z Sopotu. W latach 1980–2002 posługę pełnił ks. Jerzy Molin, który zasłużył się rozwojowi życia zborowego.

Czasy po 1989

W 1999 roku budynek kościoła św. Jana został przekazany do zarządzania parafii. Po remoncie w latach 2001–2002, 16 czerwca 2002 roku, odbyły się obchody 80-lecia odnowienia polskiego ewangelickiego życia religijnego w Grudziądzu.

W lipcu 2005 roku na miejscu duszpasterza został ks. Dariusz Chwastek, który współpracował z diecezjalnym duszpasterzem młodzieży. Praca w Grudziądzu trwała do 2009 roku, kiedy to przeszedł na stanowisko proboszcza parafii Nowy Sącz-Stadło. W latach 2009–2014, obecnym administratorem parafii był ks. Paweł Badura, a w 2019 roku po raz pierwszy w historii parafii wybrano proboszcza – ks. dr Karola Niedobę.

Współczesność

Współczesne życie parafialne w Grudziądzu koncentruje się na nabożeństwach, które są sercem wspólnoty. Regularnie odbywają się one w kościele św. Jana w Grudziądzu, zarówno w każdą niedzielę, jak i podczas świąt. Ważnym wydarzeniem jest nabożeństwo w Wielką Sobotę, które ma miejsce w kaplicy na cmentarzu ewangelickim przy ul. Cmentarnej, należącym do parafii.

W parafii regularnie prowadzone są spotkania biblijne, gdzie uczestnicy mają okazję do czytania oraz refleksji nad Pismem Świętym. W tych wydarzeniach mogą uczestniczyć nie tylko członkowie wspólnoty, ale także osoby, które są zainteresowane nauką luteranizmu. Dla tych, którzy pragną dowiedzieć się więcej o nauczaniu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, organizowane są dedykowane spotkania dla osób interesujących się protestantyzmem. Parafia prowadzi również lekcje religii.

Interesująca oferta parafialna obejmuje także Kreatywne spotkania Pań, które przyciągają wiele kobiet. Oprócz tego, odbywają się sobotnie popołudnia filmowe oraz spotkania pod hasłem Wtorkowa kawa. Dla miłośników gier planszowych organizowane są Stare dobre gry planszowe, a także różnorodne wycieczki. Warto dodać, że funkcjonuje także biblioteka parafialna, a z biura parafialnego wydawany jest kwartalnik Grudziądzki Przegląd Ewangelicki.

Członkowie wspólnoty zajmują się również działalnością ekumeniczną. W ramach Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan odbywają się nabożeństwa w kościele św. Jana, w których biorą udział również przedstawiciele innych wyznań, przede wszystkim katolicy. Parafianie aktywnie uczestniczą w Światowym Dniu Modlitwy oraz innych ekumenicznych inicjatywach, które mają miejsce zarówno w mieście, jak i w regionie.

W ramach pracy diakonijnej, parafia angażuje się w pomoc osobom w trudnej sytuacji życiowej, w tym ubogim i starszym. Wspólnota bierze aktywny udział w ogólnopolskich akcjach charytatywnych, takich jak Skarbonka Diakonijna, Prezent pod choinkę oraz Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom.

---

Oceń: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Grudziądzu

---