Cmentarz przy ul. Cmentarnej w Grudziądzu

---

Historia

W miarę rozwoju Grudziądza w dziewiętnastym wieku, starym cmentarzom – ewangelickiemu przy ulicy Toruńskiej oraz katolickim przy ulicach Ogrodowej i Rybackiej – zaczęło brakować miejsca. Były one również usytuowane w centrum szybko rozwijającej się zabudowy miejskiej.

W obliczu tych zmian, zapadła decyzja o utworzeniu nowych cmentarzy, które miały być usytuowane w spokojniejszym miejscu, z dala od miejskiego zgiełku. W 1907 roku obszar ten, dawniej przylegający do lasku miejskiego, został przekształcony w park.

Wkrótce potem, stare nekropolie w centrum Grudziądza zostały zamknięte. Ostateczne zlikwidowanie tych miejsc miało miejsce dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Mimo to, inne cmentarze zlokalizowane na obrzeżach miasta, takie jak cmentarze garnizonowe oraz więzienny, a także dzielnicowe różnorodnych wyznań, wciąż były w użytku. Warto zauważyć, że do dnia dzisiejszego przetrwał cmentarz ewangelicki przy ul. Grunwaldzkiej.

Cmentarz ewangelicki

Nowy cmentarz ewangelicki został założony w 1894 roku jako ewangelicko-unijny, a jego całkowita powierzchnia wynosi około 2,95 hektara. Aktualnie obiekt ten pełni swoją rolę dla mieszkańców miasta, nie zważając na różnice w wyznaniu, chociaż nadal funkcjonują wydzielone kwatery, które są przeznaczone dla wyznań protestanckich. Po zakończeniu II wojny światowej cmentarz stał się własnością parafii ewangelicko-augsburskiej św. Jana.

Wśród zjawiskowych pozostałości z czasów jego zakupu, na szczególną uwagę zasługuje murowana neorenesansowa brama wejściowa oraz architektura kaplicy, kostnicy oraz domku obsługi, który obecnie funkcjonuje jako dom parafialny. Budowle te były poddawane renowacji w latach 40. oraz 80. XX wieku. Warto zauważyć, że wciąż częściowo zachowany jest oryginalny drzewostan, który wnosi urok w to miejsce.

Niestety, jedynie nieliczne groby sprzed II wojny światowej przetrwały próbę czasu. Do najstarszych z nich należy figura żałobnicy, pochodząca z nagrobka przedsiębiorcy budowlanego Hermanna Sawitzkiego z około 1918 roku, która prawdopodobnie została przywieziona z Berlina. Innym przykładem jest nagrobek Emila Kahraua datowany na 1917 rok. Znajdujący się w cmentarnej przestrzeni duży głaz kryje mogiłę Adolfa Krumma oraz Ericha Rieboldta, którzy zostali zamordowani w wyniku napaści na wiec przedwyborczy mniejszości niemieckiej w 1933 roku.

Fragmenty starych, żeliwnych ogrodzeń cmentarza zostały przekazane do Muzeum w Grudziądzu, gdzie wzbogacają jego zbiory. Wśród mogił z czasów powojennych szczególnie wyróżniają się nagrobki małżonków inżynierów Artura i Emmy Damiców, a także doktorów Stanisława i Zofii Suliborskich oraz ich syna, Piotra Suliborskiego. W 2002 roku na ścianie kaplicy odsłonięto dwujęzyczną tablicę, która została poświęcona pamięci niemieckich mieszkańców miasta, którzy zostali pochowani na tym cmentarzu.

Cmentarz katolicki

Cmentarz parafialny farnej w Grudziądzu został założony w 1894 roku. Na początku jego obszar wynosił jedynie 0,81 ha, jednak po zakończeniu II wojny światowej znacznie się powiększył, osiągając 12 ha. Warto zauważyć, że z czasów przed I wojną światową zachowało się jedynie kilka grobów, a duża liczba nagrobków przetrwała z okresu międzywojennego, co pozwoliło na istnienie cennych drzew na terenie cmentarza. Potrafi on opowiedzieć wiele historii o mieszkańcach Grudziądza, a także wielu z nich spoczywa tu w ciszy wieczności. Na cmentarzu znajdują się również zbiorowe mogiły obrońców miasta z września 1939 roku oraz ofiar represji hitlerowskich, w tym powstańców warszawskich.

Na tym cmentarzu spoczywają licznie zasłużone osobistości. Do najważniejszych z nich należą:

• Franciszek Babalski (1920-1995) – polski działacz społeczny, uczestniczył w wojnie obronnej 1939,
• Julian Bloch (1893–1960) – organista oraz działacz w dziedzinie muzyki, ojciec kompozytora Augustyna Blocha,
• Józef Błachnio,
• Eugeniusz Chmielewski (1930–2008) – technik mechanik, regionalista oraz działacz społeczny,
• Jerzy Feldman,
• Xaver Froelich (1822–1898) – archiwista i historyk,
• Henryk Gąsiorowski (1878–1947) – major wojska polskiego, nauczyciel, krajoznawca oraz fotografik,
• Leon Grajewski (1923–1981) – artysta malarz, scenograf, poeta oraz nauczyciel,
• Georg Jalkowski,
• Franciszek Teodor de la Grange (1816–1909) – praprawnuk brata królowej Marii Kazimiery Sobieskiej, aktywny w polskich organizacjach w okresie zaborów pruskich,
• ks. Paulin Kalinowski (1907–1977) – długoletni proboszcz parafii farnej,
• Helena Kruszonowa (1882–1942) – działaczka w zakresie organizacji kobiecych oraz charytatywnych, dziennikarka,
• Wiktor Kulerski,
• Bożena Malicka (1923–2008) – fotograf oraz działaczka społeczna,
• Fernanda Malicka (1919–2008) – fotograf,
• Bronisław Malinowski,
• Stanisław Myśliborski-Wołowski (1919–1983) – pedagog i historyk,
• Ryszard Milczewski-Bruno,
• Tadeusz Niewiakowski (1895–1982) – oficer wojska polskiego, działacz kulturalny oraz literat,
• Henryk Rasmus,
• Alojzy Ruchniewicz,
• Jan Aleksander Sikorski (1941–2008) – nauczyciel matematyki, radny Rady Miejskiej,
• Władysława Staruszkiewicz (1908-1970) – działaczka społeczna,
• Salomea Sujkowska – lekarz, aktywna w działaniach społeczno-kulturalnych, i Honorowy Obywatel Miasta Grudziądza,
• Stanisław Szpulecki (189–1966) – oficer, kapelmistrz 64 pp oraz kompozytor hejnału miasta Grudziądza,
• Adam Wolnikowski (1915–1990) – krajoznawca, regionalista, bibliofil oraz kolekcjoner,
• Dobrosław Julian Wyrwicki (1900-1988) – lekarz,
• Franciszek Antoni Zieliński (1876-1954) – generał brygady wojska polskiego, dowódca 4 Dywizji Piechoty w Toruniu,
• Jarosław Skarżyński (25 maja 1968–19 października 1999) – żużlowiec, który reprezentował GKM Grudziądz oraz Wybrzeże Gdańsk,
• Bolesław Krzemień (1921-2012) – nauczyciel oraz dyrektor m.in. II LO im. króla Jana III Sobieskiego, społecznik oraz radny, przewodniczący Prezydium MRN w latach 1960–1963,
• Bożesław Tafelski (23 grudnia 1945–20 maja 2015) – prezydent Grudziądza w latach 1982–1990 oraz 1998–2002, wójt gminy Gruta od 1990 do 1998 i radny w latach 2002–2006,
• Czesław Szachnitowski (16 czerwca 1914–15 listopada 2015) – Honorowy Obywatel Grudziądza, artysta plastyk oraz wieloletni nauczyciel II LO im. króla Jana III Sobieskiego w Grudziądzu,
• Maria Warzyńska (1952–2022) – piosenkarka.

Dawny cmentarz żydowski

„Cmentarz żydowski został założony w 1890 roku, w momencie gdy dawna nekropolia przy ulicy Sowińskiego w Tarpnie osiągnęła pełne zapełnienie. Jego całkowita powierzchnia wynosiła około 0,55 hektara. Na początku lat czterdziestych XX wieku, w 1940 roku, miejsce to zostało zlikwidowane z rozkazu hitlerowców, którzy wykorzystali nagrobki jako materiał budowlany do umacniania brzegów Wisły. Obecnie teren cmentarza nie jest użytkowany i pozostaje zapomnianym fragmentem historii.”

Nowy cmentarz komunalny

Wraz z wyczerpywaniem się możliwości grzebalnych dotychczasowego cmentarza, w 2002 roku zdecydowano o otwarciu nowego, rozległego terenu, który stał się Cmentarzem Komunalnym. Nowa nekropolia znajduje się w Kobylance, która została włączona do obszaru miasta i usytuowana przy ulicy Jaskółczej.

Cmentarz ten jest zaprojektowany w sposób, który umożliwia pomieszczenie do 100 tysięcy pochówków, co wyraża jego docelową pojemność i możliwości dalszego rozwoju przestrzeni grzebalnej.

---

Oceń: Cmentarz przy ul. Cmentarnej w Grudziądzu

---