Tarpno (Grudziądz)

---

Położenie

Tarpno jest miejscowością, która graniczy z różnymi obszarami gminy Grudziądz. Od strony północnej, jej sąsiadem jest gmina Grudziądz, natomiast na wschód znajdują się Owczarki. W kierunku południowym granice Tarpna stykają się z Kuntersztynem a także Tuszewem. Z kolei od zachodu Tarpno sąsiaduje ze Śródmieściem oraz Nadbrzeżem Wiślanym.

Podział na osiedla

Dzielnica Tarpno składa się z wielu różnorodnych osiedli mieszkaniowych, które tworzą jej niepowtarzalny charakter. Oto szczegółowy podział na poszczególne osiedla:

• Osiedle Tarpno, które znajduje się na zachód od Śródmieścia,
• Osiedle Tarpno Drugie, wcześniej znane jako osiedle 900-lecia, z umowną granicą wyznaczoną przez ulice Karabinierów, Poniatowskiego oraz Mieszka,
• Nowe Tarpno, zlokalizowane przy ulicach Milczewskiego-Bruna oraz Stachury,
• Osiedle przy Basenie, które mieści się przy ulicy Kruszelnickiego,
• Małe Tarpno, rozciągające się wzdłuż ulicy Paderewskiego,
• Wielkie Tarpno, obejmujące ulice Paderewskiego, Jana Pawła II oraz Drogę Graniczną, a także okolice jeziora Tarpno,
• Franciszowo, leżące przy ulicach Lipowej, Waryńskiego, Drogiej Granicznej oraz Kurpiowskiej,
• Osada Tarpno, która obejmuje ulice Waryńskiego, Doktora Jana Zagierskiego, Doktorów Rodziewiczów oraz Doktora Jana Zająca.

Nazwa

Historia pochodzenia nazwy Tarpno pozostaje niejasna. Pierwsze znane wzmianki o tej wsi, zapisanej w dokumentach jako Tarpen lub Tarppin, pochodzą z 1414 roku, kiedy to pojawiła się w rejestrze strat krzyżackiej „Księgi strat” w kontekście tzw. „wojny głodowej”.

Na przestrzeni wieków, miejscowość ta funkcjonowała pod różnymi nazwami, takimi jak Terpno, Tarpin czy Tarppen. W roku 1565, w dokumentacji polskiej, po raz pierwszy zarejestrowano nazwę Tarpno. W tym samym czasie wyróżniono również Folwark Tarpno (niem. Gut Tarpen), który w późniejszych latach obejmował takie miejsca jak „Karczma pod Dębem” (niem. „Eichenkranz”), a także Wielkie Tarpno-wieś (niem. Gross Tarpen). W 1801 roku na mapach pojawiło się również Małe Tarpno (niem. Klein Tarpen), które stało się północnym przedmieściem Grudziądza.

Historia

Wielkie Tarpno

W roku 1414, w historycznej „Księdze strat” Krzyżaków, dodano, że straty w Wielkim Tarpnie oszacowano na 200 grzywien, z czego wypłacono jedynie 50 grzywien. W 1438 roku wieś chłopska rozwijała się i obejmowała obszar 20 włók, a mieszkańcy zobowiązani byli do płacenia 15 szkojców od każdej włóki. W wyniku przejęcia Folwarku Tarpno przez starostów grudziądzkich w 1466 roku, wieś zaczęła podupadać na przełomie XV i XVI wieku.

Wzmianka z 1565 roku odnosi się do zakupu nowego folwarku w Folwarku Tarpnie, który miał jeszcze nieobsadzone ziemie. Za czasów starosty Jana Zborowskiego, hodowla owiec stała się istotną gałęzią gospodarki, osiągając liczbę około 1000 sztuk. Dokument „Inwentarz starostwa” z 1603 roku odnotowuje obecność spichlerza, dwóch stodół, czterech chałup ogrodniczych, owczarni oraz dużego domu z kominem murowanym, przeznaczonego dla urzędnika i jego pomocników. Niestety, folwark został zniszczony podczas wojny szwedzkiej, co wymusiło jego odbudowę.

W 1620 roku powstał drewniany kościółek św. Krzyża, z fundacji Jakuba Szczepańskiego – starosty grudziądzkiego i podkomorzego chełmińskiego. Kościół ten, będący filią fary grudziądzkiej, charakteryzował się długością 23 łokci i szerokością 15 łokci. Ołtarz był bogato złocony, a świątynia miała trzy konfesjonały.

Dokument inwentarza z 1739 roku wspomina o karczmie oraz nowym domu przeznaczonym dla owczarza. Do folwarku przylegały dwa lasy, które były strzeżone przez dwóch leśniczych. W kontekście tragedii, która miała miejsce podczas Konfederacji Barskiej, 14 września 1769 roku, huzarzy pruscy, dowodzeni przez Sternberga, dokonali brutalnej napaści w czasie uroczystości odpustowych, w wyniku której zginęło 20 osób lub zostały one ciężko ranne. Świątynia została także sprofanowana, a mimo że powołano polsko-pruską komisję, sprawcy nie ponieśli żadnych konsekwencji.

Po I rozbiorze Polski, zarządzanie folwarkiem przejął August Stanisław Golz, który odnowił kościół. W 1797 roku król Fryderyk Wilhelm II przekazał posiadłość tarpińską prezesowi regencyjnemu Schroetterowi za 435 talarów i 35 groszy czynszu. Krótko potem, nowym właścicielem został Szczepan Klawiter, a następnie Marcin Sommerfeld. Po pokoju toruńskim w 1807 roku, granica Prus z Księstwem Warszawskim biegła wzdłuż Osy i Trynki, co skutkowało podziałem tych ziem.

W 1808 roku, Kościół św. Krzyża został zniszczony podczas wojen napoleońskich, a następnie w 1820 roku nowym właścicielem folwarku został Franz August Müller. Z powodu złego stanu kościoła, został on rozebrany w 1829 roku, a jego wyposażenie przeniesione do kościoła św. Mikołaja. Właściciel tych terenów, Holder Egger, zapłacił 6 talarów za ruiny. W 1839 roku ogrodzono cmentarz i zbudowano małą kapliczkę na pamiątkę kościoła, której pozostałości nie zachowały się do dnia dzisiejszego.

W 1885 roku folwark zamieszkiwało 140 osób, które zajmowały się hodowlą owiec na tucz oraz sprzedażą mleka, natomiast cała wieś miała 161 mieszkańców i zajmowała obszar 138 ha. Sąsiedniość z latami przyniosła spadek liczby ludności w Wielkim Tarpnie. W roku 1930 majątek (około 180 ha i jezioro w Tarpnie) został przekazany w użytkowanie Państwowej Średniej Szkole Hodowlano-Rolniczej. W 1931 roku, wraz z folwarkiem, Wielkie Tarpno miało 339 mieszkańców oraz 504,9 ha. Sołtysem był Ignacy Kozicki.

2 lipca 1976 roku, Wielkie Tarpno oraz Owczarki zostały włączone w granice administracyjne miasta Grudziądza. Natomiast w 2018 roku, na ulicy Waryńskiego zostało zbudowane nowoczesne osiedle – Osada Tarpno.

Małe Tarpno

Na przełomie XVIII i XIX wieku, wzrost gospodarczy Grudziądza oraz budowa cytadeli i instytucji administracyjnych Prus, przyczyniły się do napływu tysiąca robotników z Niemiec. W związku z tym, w 1801 roku na północ od miasta, niedaleko cytadeli, postanowiono wydzielić działki pod budowę nowych domów. Teren ten nazwano Małym Tarpnem, które obejmowało Piaskowe Góry, Kanał Trynka, drogę do Nowej Wsi oraz drogę do Świerkocina.

W roku 1868 Małe Tarpno liczyło 834 mieszkańców, natomiast w 1885 roku zajmowało 39 hektarów, 86 domów oraz 929 mieszkańców. Dnia 12 maja 1899 roku, do Małego Tarpna wprowadzono pierwszą linię tramwajową, która połączyła tę okolicę z centrum Grudziądza oraz dworcem kolejowym.

W wyniku dużego napływu ludności polskiej po I wojnie światowej, konieczne stało się wybudowanie nowego obiektu sakralnego. W 1921 roku zakupiono restaurację „Concordia” z przestronną salą i ogrodem od pana Karnata za 14 000 000 marek polskich, a prace budowlane zlecono M. Olkowskiemu z Grudziądza. 1 października 1922 roku, kaplica została poświęcona przez ks. prałata Dembka z parafii św. Mikołaja z Grudziądza. Po przekształceniach i przebudowie według projektu inżyniera Jaszkowskiego, kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa został uroczyście poświęcony 23 grudnia 1923 roku, stanowiąc filię fary.

15 marca 1934 roku, Małe Tarpno oraz północna część Tuszewa zostały włączone w granice administracyjne Grudziądza, co powiększyło powierzchnię miasta do 28,31 km². W rezultacie, 1 lipca tego samego roku, kościół stał się samodzielną parafią pod kierownictwem proboszcza ks. Jana von Blericq. 18 lutego 1940 roku w Małym Tarpnie przyszedł na świat Ryszard Milczewski-Bruno, znany poeta i laureat wielu nagród.

Podczas działań wojennych w 1945 roku, kościół został doszczętnie zniszczony. Odbudowę przeprowadzono w latach 1946–1948 dzięki zaangażowaniu długoletniego ks. proboszcza Leona Kuchty. W latach 1964–1969 na obszarze byłego poligonu wzniesiono osiedle 900-lecia, dedykowane z okazji pierwszej wzmianki o Grudziądzu, które miało pomieścić 3500 mieszkańców (obecnie znane jako osiedle Tarpno Drugie).

W 1977 roku na tym osiedlu wybudowano pętlę tramwajową, a w 1981 roku przedłużono linię nr 2, co zapewniło lepsze połączenie północnej części miasta z południową. W latach 2005–2017 na obszarze pomiędzy ulicami Legionów, Powstańców Wielkopolskich, Kruszelnickiego a Kanałem Trynka, wzniesiono nowoczesne osiedle Nowe Tarpno.

Komunikacja miejska

W Tarpnie istnieje trzy różne pętle komunikacyjne, które zapewniają mieszkańcom wygodne połączenia. Na terenie dzielnicy znajduje się jedna pętla, która obsługuje zarówno tramwaje jak i autobusy. Jest to stacja tramwajowo-autobusowa dla tramwajów linii numer 2 oraz autobusów linii nr 10.

Dodatkowo w Tarpnie znajdują się dwie pętle autobusowe. Pierwsza z nich usytuowana jest przy ulicy Poniatowskiego, gdzie zatrzymują się autobusy linii numer: 12, 18, 19, 22 oraz N. Druga pętla, zlokalizowana przy ulicy Lipowej, obsługuje linie numer 4 i 15. Warto również zaznaczyć, że przez dzielnicę przejeżdżają autobusy linii 3, co zwiększa dostępność komunikacji publicznej dla mieszkańców.

Ważniejsze obiekty i obszary

Wielkie Tarpno

• obszar Pomorskiej Strefy Ekonomicznej,
• Zespół Szkół Rolniczych im. Władysława Grabskiego,
• majątek Wielkie Tarpno,
• Jezioro Tarpno,
• Fort Dąb znajdujący się przy ul. Makowej,
• Cmentarz Parafialny,
• Kanał Trynka.

Małe Tarpno

• Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz św. Ojca Pio,
• Szkoła Podstawowa nr 18 im. Bohaterów Westerplatte,
• Jaskinia Klonowa,
• Kępa Forteczna,
• Fort Tarpno przy ul. Klonowej,
• Pętla „Tarpno”,
• Kanał Trynka.

---

Oceń: Tarpno (Grudziądz)

---