Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu

---

Historia

W 1841 roku zaobserwowano, że kościół ewangelicki znajdujący się na Rynku, którego poświęcenie miało miejsce w 1785 roku, okazał się niewystarczający dla rosnącej liczby wiernych w lokalnej parafii. Pomimo licznych prób podjętych w kolejnych latach, proces budowy nowej, większej świątyni postępował bardzo wolno. Dopiero w 1870 roku projekt budynku zaprezentował Martini z Torunia, a rzeczywisty zakup gruntów, które znajdowały się na wschód od Starego Miasta, nastąpił w 1881 roku. Obszar ten obejmował przestrzeń znaną jako „tabaczane pole” nad rzeką Trynką, sięgającą dzisiejszej ulicy Mickiewicza oraz wzdłuż kanału do ulicy Kosynierów Gdyńskich. W 1889 roku zaczęto budowę plebanii (projektu Krügera), a plansze nowego kościoła, mogącego pomieścić 1600 osób, stworzył znany architekt August Menken z Berlina. Kamień węgielny poświęcono 21 maja 1896 roku, a gotową budowlę uroczyście konsekrowano 20 czerwca 1898 roku.

Wkrótce w sąsiedztwie wzniesiono kolejne obiekty mieszkalne dla duchowieństwa oraz pracowników kościelnych. 28 stycznia 1910 roku zostało poświęcone miejsce, które nazwano Domem Ewangelickim, wyposażonym w salę na 600 miejsc (według innych źródeł na 1200), gdzie odbywały się różnorodne zgromadzenia, koncerty i dodatkowe nabożeństwa w okresie świątecznym.

Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu niepodległości w 1920 roku, dotychczasowy dom parafialny okazał się zbyt przestronny, co doprowadziło do zamiany go w siedzibę amatorskiej Sceny Niemieckiej, która organizowała regularne koncerty. W czasie II Rzeczypospolitej kościół pozostawał w strukturach gminy ewangelickiej o niemieckim profilu narodowym, związanej z superintendenturą (diecezją) chełmińską Ewangelickiego Kościoła Unijnego. W 1937 roku parafia liczyła zaledwie 300 wiernych.

19 maja 1923 roku, ks. kapelan Józef Mamica z Poznania, odprawił w kościele pierwsze polskie nabożeństwo dla ewangelików, zarówno wojskowych, jak i cywilnych, jednak zarząd parafii unijnej wstrzymał możliwość zorganizowania kolejnych nabożeństw. Dopiero w 1931 roku powstał polski zbór ewangelicko-augsburski w Grudziądzu, a ks. Jerzy Kahané z Bydgoszczy odprawił pierwsze nabożeństwo 7 kwietnia w tym kościele, który odtąd z otwartymi ramionami przyjmował nową wspólnotę, dzięki wsparciu niemieckiej parafii oraz jej duszpasterza ks. Reinholda Dieballa, aż do momentu wybuchu II wojny światowej. Ostatnie niemieckie nabożeństwo, które miało miejsce, odprawił pastor Stöhr 22 stycznia 1945 roku.

W wyniku walk o miasto, kościół doznał znacznych zniszczeń, a dom parafialny oraz jedna z plebanii uległy całkowitemu zniszczeniu. 4 czerwca 1945 roku, opuszczona świątynia została przydzielona do użytkowania rzymskokatolickiej parafii farnej św. Mikołaja, jednak w latach 1947–1958 była użytkowana przez parafię polskokatolicką. Po odtworzeniu budowli, Kościół rzymskokatolicki ponownie przejął obiekt i 7 sierpnia 1958 roku został on objęty w posiadanie przez zgromadzenie księży marianów, którzy zajęli się pracami odbudowy oraz modernizacją wnętrza w 1962 roku, na podstawie projektu J. Jędrzejewskiego.

W 1969 roku przeprowadzono modernizację prezbiterium, pod kierownictwem inżyniera Szymańskiego z Warszawy, a następnie kontynuowano prace w kolejnych latach. W latach 1985-1987 powstał nowy dom parafialny i zakonny. Na początku działalność kościoła ukierunkowana była na młodzież, jednak od 1 lipca 1971 roku została formalnie utworzona parafia, która wciąż jest prowadzona przez księży marianów. Obok parafii funkcjonuje Klub Inteligencji Katolickiej, a w kościele odbywają się różnorodne koncerty oraz doroczny Przegląd Pieśni i Piosenki Chrześcijańskiej „Mariosong”.

Architektura

Obiekt jest przykładam neogotyckiej architektury, zbudowany z cegły i usytuowany w osi północ-południe. Wnętrze kościoła ma formę trójnawową, a jego układ zawiera transept oraz płytkie, prostokątne prezbiterium. Dominującą cechą jest potężna wieża, której wysokość wynosi około 67 metrów. Przed 1945 rokiem, wieża ta była zakończona strzelistym hełmem, jednak po wojnie nie została odbudowana. To zauważalne niedopatrzenie stanowi istotny uszczerbek nie tylko dla samej bryły świątyni, ale także dla panoramy Grudziądza, gdzie wieża ta stanowiła jeden z kluczowych akcentów wertykalnych oraz symbol miasta.

Transept i prezbiterium szczycą się trójkątnymi szczytami, które zostały zdobione blendami i sterczynami. Nad nawą główną oraz transeptem wznosi się dwuspadowy dach, podczas gdy nad nawami bocznymi znajdują się poprzeczne daszki trójpołaciowe, oddzielne dla każdego z przęseł. Szczególnie malownicze jest układ partii prezbiterialnej, w której w sposób addycyjny zestawiono narastające bryły zakrystii oraz innych pomieszczeń pomocniczych, w tym ośmioboczne wieżyczki schodowe, które pokryte są wyszukanymi dachami.

Neogotycki styl budowli nawiązuje do berlińskiej szkoły architektonicznej ze schyłku XIX wieku. W kontekście lokalnej architektury gotyckiej, brak jest wyraźnych odniesień specyficznych dla tego regionu, jak w przypadku kościoła poewangelickiego, także wykonanego przez tego samego architekta w Obornikach Wielkopolskich. Elewacje boczne budowli zostały oszkarpowane, a wnętrze oświetlają charakterystyczne ostrołukowe okna. Wnętrze, typu halowego trójnawowego, zostało podzielone przez żeliwne filary, które wspierają drewniany strop. Dawniej przestrzeń naw bocznych była uzupełniana przez drewniane empory, które po wojnie zostały usunięte, a filary obudowane. Takie zmiany sprawiły, że jasno tynkowane wnętrze uzyskało nowy, odmienny wyraz, nawiązujący do angielskiego neogotyku. Małe okna, które niegdyś oświetlały przestrzeń pod emporami, zostały zamurowane. Dodatkowo, murowany chór muzyczny został wzniesiony w latach 70-tych.

Wyposażenie wnętrza

W kościele Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu nie zachowało się wiele z dawnego, bogatego wystroju wnętrza, które charakteryzowało się wysmakowanymi detalami artystycznymi.

Oryginalnie, wnętrze zdobiły zachwycające witraże oraz malowidła na ścianach, a także rzeźbiony ołtarz z mającymi porfirowe kolumny, ambona oraz imponujące wielkie organy, które zostały wykonane przez renomowaną firmę Gebr. Dinse. Warto wspomnieć, że nad ołtarzem mieści się scena Ostatniej Wieczerzy, której autorem jest Karl Busch, a praca ta była realizowana dzięki fundacji Gustava Roethego, niegdyś wydawcy znanego lokalnego czasopisma niemieckiego, Der Gesellige.

W dzisiejszym wystroju wyróżnia się ogromny krucyfiks umieszczony w prezbiterium, a także figura Niepokalanego Serca oraz stacje Drogi Krzyżowej, które są dziełem artystki Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej. Wnętrze kościoła wzbogacają również nowoczesne 30-głosowe organy elektroniczne, które zostały zakupione w Niemczech w 1969 roku.

---

Oceń: Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu

---